Герб горада Ліды, наданы 17 верасня 1590 г.
Канчэўская Ларыса Георгіеўна. Нарадзілася на в. Сахалін 9 кастрычніка 1946 г. Жыла ў Расіі, у Латвіі. З 1956 г. жыве ў Лідзе. Скончыла філалагічны факультэт БДУ. Была рабочай, лабаранткай на заводзе электравырабаў, мастаком-афарміцелем, касірам у банку, малодшым навуковым супрацоўнікам у гарадскім архіве, інструктарам гарвыканкама, інжынерам па эстэтыцы, выкладчыкам у педвучылішчы. Пенсіянерка. Зрэдку друкавалася ў "Лідскай газеце" і газеце "Чистый мир". Друкавалася ў альманаху "Ад лідскіх муроў". Аўтар "Маленькай аповесці пра любоў", надрукаванай у альманаху "Ад лідскіх муроў" № 8.
Вярнуўшыся з падарожжа па Ўкраіне, Крыме і Малдавіі, я аддавалася адчайнаму марнаванню часу. Ела мамчыны супы і баршчы без спрэчак і з хвацкім апетытам. Аказалася, што яны проста цудоўныя! Спала так, быццам не высыпалася цэлы год. Якая асалода нікуды не спяшацца і спаць на сваім ложку ў крухмальнай бялізне, слухаючы скрозь сон ранішняе гуленне галубоў і дзікаваты заклік галубкі, які не трывожыць і ні да чаго не абавязвае.
Днём, пасля невялікай дапамогі маме я з сеткай новых падручнікаў па літаратуры, астраноміі і біялогіі прабіралася ў парк, у які-небудзь з маляўнічых бязлюдных закуткаў. Мець зносіны ні з кім пакуль не хацелася. Адзінота была сапраўдным кайфам!
У адзін з самых цікавых, напружаных момантаў, калі я проста глытала артыкул Бялінскага пра "лішніх людзей", валяючыся ў высокай траве, нада мной раздаўся голас суседкі цёці Сары Кірэевай:
- Ну, знайшла я цябе ўсё-такі! Дабрыдзень, Ларыса.
- Ой, цёця Сара, дабрыдзень… Я так занята цяпер, вы бачыце.
- Я бачу.
Яна прысела побач са мной на траву.
- Мне вельмі патрэбна твая дапамога! На днях ў Доме афіцэраў будзе праходзіць вялікая цікавая сустрэча ўдзельнікаў вайны, партызан, пісьменнікаў з моладдзю. Трэба вывучыць верш і быць прадстаўніком вучнёўскай моладзі.
- Цёця Сара! Ну, дайце хоць адпачыць! - заныла я.
- Адпачыла ў паходзе? Усё. Лета канчаецца!
Справа ў тым, што Сара Аронаўна працавала ў Доме афіцэраў арганізатарам усіх масавых мерапрыемстваў: і культурных, і палітычных. Калі б вы ведалі, якая гэта працаёмкая, клапатлівая і цікавая праца! Пры ўсім гэтым наша суседка была, прынамсі, выглядала, ураўнаважаным чалавекам, умеўшым супакоіць і падбадзёрыць афіцэраў, якія часцяком нерваваліся і зрываліся, калі справа ішла не так, як хацелася б.
- Вось табе тэкст верша.
- Да якога часу вывучыць? Колькі строф?
- На паслязаўтра. Строфы сама палічыш. Заўтра мне прачытаеш на памяць.
Дом афіцэраў быў для мяне ўжо даўно трэцім прыстанкам пасля хаты і школы. Адмаўляць у дапамозе тым, хто мяне развіваў і даваў магчымасць атрымліваць шырокую культурную інфармацыю, было, мякка кажучы, недалікатна.
Я яшчэ паныла ўслед адыходзіўшай суседцы, загарнула падручнік з літаратурнай крытыкай і неахвотна пачала ўчытвацца ў верш. Ну, быццам, нічога… Не лозунговые вершы, якія так навязлі ў зубах… Але даўгаваты. Трэба ж хутка запомніць… І яшчэ па своему яго перажыць. Інакш прагучыць непераканаўча, фальшыва… Так, Вольга Фокіна - аўтар. "Чаромха".
Черёмуха за старым огородом -
Единственная память об отце.
Он был тогда безусым, безбородым,
С улыбкой на обветренном лице.
Колхозный бригадир.
Вернувшись с поля,
Шагал на речку мыться, а потом,
Перекусив ржаного хлеба с солью,
Полено брал, да нож, да долото.
В траву катились стружки-завитушки,
Как волосы дочуркины, белы,
И начинали новые игрушки
В избе сосновой обживать углы…
…………………………………….
І г.д. Бацька пайшоў на вайну і загінуў.
І ў канцы:
Те шрамы - знаки мужества и силы,
Святая память отгремевших дней.
...Спи, мой отец!
Цвести по всей России
Раскидистой черёмухе твоей.
Трэба растлумачыць, што падзея, якая рыхтавалася ў нашым горадзе было водгукам, ці хутчэй шматразовым рэхам сакавіцкай ідэалагічнай нарады ў Крамлі гэтага ж 1962 года. Вельмі ўзлаваўся Мікіта Сяргеевіч Хрушчоў на творчую моладзь СССР, якая пісала вершы, прозу, карціны, здымала фільмы, не цалкам зразумелыя партыйнай і міністэрскай верхавіне. Большасць яе даўно ўяўляла сабою старэўшых і вельмі старых людзей. Многія з іх кіравалі творчымі саюзамі, ацэньвалі мастацтва, рэцэнзавалі яго. І іх унутраны лозунг быў: "Не пушчаць і забараняць".
Пачалося з выставы маладых мастакоў у Манежы. Хрушчоў з паплечнікамі яе наведалі і ашалелі ад гневу. Замест звыклых рэалістычных карцін з партрэтамі, нацюрмортамі і пейзажамі, на якіх усё зразумела - абстракцыянізм у выглядзе беспрадметнай мазаніны, або прадметы ў незразумелых прапорцыях і ўзаемаадносінах. Што гэта? Тайнапіс? Здзек? Ці яшчэ горш - дуля ў кішэні?... Каму дуля?... Уладзе?!! Распусціліся, разумееш!... А ну, перачытаць, перагледзець гэтых новаяўленых геніяў! А потым, адпаведна, усіх - на крамлёўскі дыван! Хай паглядзяць у вочы таму, чый хлеб ядуць! Народу!!!
"Лупцоўка" маладых талентаў у Крамлі транслявалася па шматлікіх радыёкропках, радыёпрымачах і рэдкіх яшчэ тэлевізарах. Любімыя таленавітыя паэты краіны затыхаліся і чырванелі ад немагчымасці ўставіць слова ў несупынны слоўны струмень хрушчоўскага гнеўнага барытону. Жорстка ўляцела Яўгену Еўтушэнку, Роберту Раждзественскаму, Бэле Ахмадулінай, Андрэю Вазнясенскаму, Васілю Аксёнаву, рэжысёрам Марлену Хуцыеву, скульптару Эрнсту Неізвестнаму, мастаку Барысу Жутоўскаму і многім іншым.
Перажыванні маладых пісьменнікаў, паэтаў і саму крамлёўскую падзею вельмі жыва апісаў Васіль Аксёнаў (якога ўсё-такі гадоў праз пятнаццаць выслалі з СССР) у сваёй кнізе "Палымяны запал".
Партыю занепакоіла, што ў краіне з'явілася захапленне заходніцтвам у мастацтве, у ладзе жыцця, у палітыцы. Спыніліся на тым, што многія з савецкай моладзі не ведаюць правільнага шляху ў далейшым жыцці. І трэба пра гэта пагаварыць усёй краінай - на заводах, фабрыках, у калгасах, у вайсковых частках, у творчых саюзах пісьменнікаў, мастакоў, кінематаграфістаў.
Па сутнасці даверлівы Мікіта Сяргеевіч "павёўся" на інтрыгу вернага сталінскага вучня Суслава. У выніку сапсаваў адносіны з тымі, хто быў яму ўдзячны і верны за "адлігу". Хрушчоў гэта зразумеў сам у 1964 годзе, калі яго па-зладзейску "зрынулі" таварышы па партыі.
Пастаўленае пытанне было вельмі няпростым. Яно патрабавала сур'ёзнай і ўдумлівай падрыхтоўкі ад ідэолагаў усіх рангаў. Але мне то, пятнаццацігадовай дзяўчынцы, выгадаванай на нашых песнях, фільмах, рускай класічнай і савецкай літаратуры, на той бліжняй гісторыі, якая здзяйснялася на нашых вачах і на вачах нашых бацькоў, мне то было ўсё ясна:
"…Жила бы страна родная,
И нету иных забот…"
Што яшчэ растлумачваць?
Напэўна, гэта было на працоўным тыдні, таму што і прыбылыя, і свае знакамітыя госці пасля агульнай урачыстай нарады павінны былі паехаць па вытворчых і вайсковых калектывах. Ліда была вельмі буйным вайсковым гарнізонам: два вайсковыя гарадкі і амаль усе навакольныя вёскі і лясы былі поўныя такога ж кантынгенту - афіцэраў і салдат. Мабыць, вайскоўцаў было больш, чым карэннага насельніцтва разы ў тры.
Мяне папрасілі павязаць піянерскі гальштук. У чым справа? (Я і так займалася піянерыяй школы, была старшынёй савета дружыны па даручэнні педкалектыва і камітэта камсамолу.)
У прызначаны дзень у піянерскай форме, гальштуку і з бантамі ў "хвосціках" прыйшла ў бурлівае фае Дома афіцэраў. Што там дзеялася! Людзі, якія даўно не бачылі адзін аднаго, абдымаліся, цешыліся сустрэчы, спяшаліся ў шыкоўны буфет абмыць неспадзяванае спатканне. Нейкі сівы дзядзька гадоў шасцідзесяці абдымаў маленькую вірлавокую жанчыну гадоў сарака:
- Вера! Малая! А ты не змянілася. Ах, ты мая складная! Як я за цябе заўсёды баяўся!
- Усё ж абыйшлося, таварыш камандзір!
Дзесьці ў куце невялікая кампанія мужчын у ордэнах спрабавала штосьці праспяваць сваім гуртком з франтавога рэпертуару.
Начальнік Дома афіцэраў з супрацоўнікамі стаяў у коле са сталічнымі пісьменнікамі. Вось Пятрусь Броўка. Яго я ведаю! Натоўп такі! Але ўсе на ўздыме, з добрым настроем. Большасці ўдзельнікаў вайны - ад 38 да 50 гадоў. А колькі зусім маладых партызан, падпольшчыкаў!
А падобна, я буду адзіным прадстаўніком школьнікаў…
Да мяне падышла Сара Аронаўна, прыбраная, трохі ўсхваляваная, з хлапчуком, лётным курсантам. Ён, як і я, пачуваўся тут згубленым сярод дарослай радаснай масы.
- Ларыса, пазнаёмся. Гэта - Васіль, курсант Харкаўскай ваеннай лётнай вучэльні. Стажыруецца ў Паўднёвым гарадку. Піша апавяданні, друкуецца… Будзеце ў прэзідыюме разам сядзець. Не згубіцеся! Паедзеце ў адной працоўнай групе потым… Не забудзься, твой верш - пасля выступу генерала Ігнаццева. Запомніла? Васіль, пракантралюйце яе.
- Ёсць!... Вядома! - счырванеў блакітнавокі, невысокі, бялявы Васіль. - Вы не супраць кантролю? - гэта ён мне.
- Ды кантралюйце, колькі хочаце! Вы ж будучы камандзір.
- Дык, можа, у залу пойдзем? Там ціха і прахалодна… А то, задуха!
- Хадзем…
У зале, і праўда, было нешматлюдна, цемнавата. Пару чалавек, седзячы за сталом прэзідыюма, штосьці хутка страчылі ручкамі ў паперках, правячы ці ўпершыню запісваючы будучы выступ. У першым радзе залы сядзеў высокі дзядзька гадоў сарака. Мы сціпла селі за яго спіной.
- А на сцэну зойдзем пасля таго, як прэзідыюм запоўніцца, - разумна разважыў Васіль. - А вы, і напраўду, піянерка? У якім жа вы класе?
- Перайшла ў дзясяты, - і растлумачыла сваю "дэкаратыўную" ролю.
Пярэдні дзядзька адсеў ад нас на пяць крэслаў направа. Відаць, мы яму заміналі засяродзіцца. Васіль далікатна панізіў голас да паўшэпту:
- А гэта хто? Вы яго ведаеце? Ён у Лідзе жыве?
- Не ведаю… Сёння шмат гасцей адусюль…
- Казалі, што будзе група пісьменнікаў, вайсковыя журналісты. Яны мяне больш за ўсё цікавяць! Жанчына, ну, якая нас пазнаёміла, казала, што вы вершы пішаце… Пачытаеце?
- Яна, відаць, штосьці наблытала, - счырванела я ў цемры.
- Вось, шкада! Я б вам свае апавяданні пачытаў… Хоць яны ў мяне ў гасцініцы афіцэрскай засталіся. Але я на памяць магу… Там і газеты харкаўскія, у якіх я друкаваўся. Ведаеце, так дзіўна і прыемна сваё прозвішча бачыць, надрукаваным у газеце! Быццам бы яно ўжо існуе асобна ад цябе… Мне многія нашы курсанты нават зайздросцілі…
Васіль быў кранальна гаманкі. У вайну яго бацька быў лётчыкам і загінуў у паветраным баі. Маці памерла ў эвакуацыі ад запалення лёгкіх, калі яму было чатыры гады. Потым - дзіцячы дом, сувораўская вучэльня, лётная вучэльня…
Тут зазвінеў званок, у зале пасвятлела, пражэктары асляпілі сцэну. Народ ажыўлена запаўняў месцы ў прэзідыюме і партэры. Мы таксама за ўсімі і селі ззаду. З намі зайшоў і сеў чалавек, якога мы раздражнялі. Пад пражэктарам стала відаць, што ён руды, худы і высокі. Твар яго было панурым у адрозненне ад святочнага настрою большасці.
Нячутна якая надышла Сара Аронаўна сказала:
- Дзеці, вашы месцы ў другім радзе прэзідыюма з краю, бліжэй да трыбуны. Перасядзьце.
Звярнулася да нашага суседа:
- Выбачыце! Нагадайце ваша прозвішча, калі ласка!
Той штосьці неразборліва буркнуў.
- Вам таксама ў другі рад.
Мы пераселі. Сусед так і застаўся ззаду.
Ведаеце, мне спадабаўся той агульны збор сваёй аднадушнасцю, і шчырым уздымам, і вельмі нефармальным падыходам да пытання. Людзі ўспаміналі сваіх таварышаў па партызанскіх справах, аднапалчан, загінулых у баях Вялікай Айчыннай вайны. Яны гаварылі пра гэта, быццам толькі цяпер яшчэ разам перакурылі і толькі што страцілі іх. Былі і мімавольныя слёзы ў суровых ваенных немаладых людзей… Сутнасць усёй гэтай агульнай сустрэчы заключалася ў радку з "Рэквіема" Роберта Раждзественскага: "Памяці загінулых будзьце вартыя".
Беларускія паэты чыталі свае вершы. Журналісты распавядалі, як яны адкрывалі імёны невядомых герояў мясцовых баёў. Камсамольцы заводаў, фабрык і калгасаў распавядалі пра шэфства над сем'ямі загінулых, пра догляд магілаў загінулых байцоў, пра сваіх загінулых бацькоў.
Тады падзеі вайны, якія пакінулі свае страшныя сляды на землях Беларусі, Украіны і Расіі, былі блізкія да нас па часе і зразумелыя. Вайна была і ў жыццях дзяцей, якія нарадзіліся адразу пасля яе. Мы гулялі на руінах, і вакол было шмат безназоўных магіл…
Калі натхнёная публіка пакінула залу, каб пагаварыць, паўспамінаць і зноў наведаць асвежаны і папоўнены дэфіцытамі буфет, у прэзідыюм, які не расходзіўся, прыйшлі афіцэры-інструктары. Нас размеркавалі па групах і па розных аб'ектах, дзе трэба правесці сустрэчы з рознымі людзьмі, галоўным чынам з моладдзю, распавёўшы ім пра сённяшні форум і яго мэты.
Маё прозвішча назвалі ў кампаніі з Васілём Пракапенкам і Васілём Быкавым.
- Ваша прозвішча Быкаў? - спытала я будучага лейтэнанта.
- Не. Пракапенка. Курсант Васіль Пракапенка.
Тут капітан у залатых лёгкіх акулярах падвёў нам нашага змрочнага незнаёмца.
- Вось, таварыш Быкаў, даручаная вам інфармацыйна-творчая група. Курсант-стажор Пракапенка і прадстаўнік школьнай піянерыі і камсамоліі, вучаніца школы № 8…- ён зазірнуў у паперку, - Канчэўская Ларыса.
Дзядзька моўчкі кіўнуў нам.
Афіцэр, дарэмна пачакаўшы цырымоніі знаёмства, прадставіў нам нашага старэйшага:
- Васіль Быкаў, удзельнік вайны, журналіст газеты "Гарадзенская праўда", малады пісьменнік. Апублікавана першая кніга таварыша Быкава, па якой зняты фільм "Трэцяя ракета".
- Пісьменнік!!! - захоплена, не па-вайсковаму ўспыхнуў курсант.
Па-мойму, ён нават спрабаваў змацаваць знаёмства поціскам рукі, але аб'ект захаплення гэта праігнараваў, гледзячы ў другі бок. Вася збянтэжыўся свайму нестатутнаму парыву.
Я пакрыўдзілася за свайго таварыша і яго адпрэчаную шчырасць. Але, можа быць, у сапраўдных загартаваных мужчын так прынята? Чым больш балюча, тым карысней? Не!!! Гэта няправільна! Маладога хлопца, у якога не было побач ніводнай роднай душы, цягнула да сталых мужчын, якія ваявалі на вайне, смутная дзіцячая памяць пра загінулага бацьку… Ну, не ведаю… Руку ж няцяжка было б паціснуць…
Мы селі ў светла-зялёную "Перамогу", што прыехала па нас і рушылі на "аб'ект" у Паўднёвы гарадок.
З дрыготкім сэрцам я ўвайшла ў яшчэ стары маленькі ДКА майго дзяцінства, дзе я спявала ў хоры і танчыла на канцэртах, дзе мы адчайна крычалі "ўра" на ранішніх кінасеансах, калі "нашы" перамагалі… Якое ўсё малюсенькае, нізенькае.
У залцы перад сцэнай сядзяць некалькі дзясяткаў салдатаў самых розных нацыянальнасцяў: узбекі, туркмены, армяне, грузіны, ну і, відаць, украінцы, рускія, беларусы, а ёсць і прыбалты, па-мойму, літоўцы. Самымі нясмелымі і разгубленымі здаюцца сярэднеазіяты. Напэўна, з мовай цяжкасці. І тужаць, напэўна, па цяпле… Так усё знаёма…
Зампаліт абвясціў мэту нашага прыезду, распавёў пра падзею ў горадзе, на якой пабываў сам. Я прачытала вершы, чым усхвалявала вайсковы калектыў, які ажывіўся і настроіўся на далейшую гутарку. Хтосьці нават спытаў, ці ёсць у мяне брат і ці служыць у войску. Сказала, што мой брат якраз цяпер служыць у Арменіі ў горадзе Эчмыадзіне, чым бязмерна расхвалявала маленькую армянскую дыяспару.
Затым я абвясціла Васю Пракапенку, якога тут некаторыя пазналі. Ён на памяць прайграў свой надрукаваны аповяд пра хлопчыка, які страціў у вайну родных, і праз пяць гадоў пасля Перамогі знойдзенага бацькам, камандзірам лётнага палка, які шукаў яго.
Распавядаючы сцэну сустрэчы, Вася пабялеў і шырока адкрыў свае блакітныя ясенінскія вочы, каб не заплакаць. Стала ясна, што ён апісваў сваю няздзейсную мару. Зала стаіла дыханне, таму што сядзеўшыя ведалі гэтыя надзеі. Гэтыя салдаты былі дзецьмі вайны…
… Курсант, быццам ачомаўшыся, памарудзіў і прадставіў нашага старэйшага групы па ўсіх рэгаліях, як яго атэставаў нам капітан пасля форуму. Той адным крокам ускочыў на нізенькую сцэну і агледзеў залу, быццам толькі што сюды ўвайшоў. Ён убачыў гэты хлапечы інтэрнацыянал у салдацкай форме - грубых гімнасцёрках, галіфэ і цяжкіх ботах. Раптам гэты руды, пануры чалавек усміхнуўся, быццам пазнаў сябе даўняга, усміхнуўся з разуменнем, па-бацькоўску… І мне зноў стала крыўдна за Васю.. І за сябе… І за самога Быкава.
Я так заглыбілася ў разважанні пра нязграбнасць зносін некаторых людзей, што ўслухоўвацца ў выступ аратара пачала не адразу. Калі я ўключылася, Быкаў заканчваў распавядаць пра свой першы бой. У салдат гарэлі вочы.
Зампаліт спытаў пра фільм, які знялі па аповесці "Трэцяя ракета". Быкаў без запалу сказаў, што кіно і аўтарскі літаратурны твор не заўсёды ўдала сумяшчаюцца. І ў гэты момант я ўспомніла, што літаральна напачатку года глядзела гэты фільм, і ён мне спадабаўся. Там я адкрыла для сябе новага маладога акцёра - Станіслава Любшына. (Усё жыццё я сачыла за яго незвычайнай, рознабаковай творчасцю. Вайс-Бялоў у фільме "Шчыт і меч", "Застава Ільіча", "Стэп" па Чэхаве, "Чырвоная плошча", галоўны герой у фільме па аповесці Чэхава "Маё жыццё", "Не страляйце ў белых лебедзяў", "Пяць вечароў", "Кін-дза-дза", цэлая плеяда герояў у шматлікіх фільмах).
Салдаты ажывіліся, пераглядаліся, шапталіся. Зампаліт штосьці казаў прысутнаму побач узбеку. Той падняў руку. Быкаў з усмешкай кіўнуў яму галавой.
- Таваршч псатль, расскажыть а сваих творчых планах, пжалуста!
Пісьменнік памаўчаў, гледзячы ў залу. Потым махнуў рукой, як бы сам сабе кажучы: "А, была - не была! Чаго ўжо там… Рызыкну, распавяду".
- Ёсць у мяне задумка… Дакладней, ужо пачаў пісаць…. Пра ўцёкі з італьянскага канцлагера. Уцекачамі аказаліся маладзенькая італьянка і ваеннапалонны беларус. Яны схаваліся ад пагоні ў Альпах. І пасля лагерных баракаў, непасільнай працы і голаду яны акунуліся спачатку ў завею і мароз на перавале, а потым - у прыгажосць і цяпло альпійскіх сенажацяў. Але іх нагнала пагоня… І ён яе выратаваў, а сам загінуў…
- Як?! - выдыхнула зала.
- Яшчэ не ведаю… Ведаю толькі, што ў іх было тры дні волі…
Усе доўга маўчалі, унутрана ператварыўшыся ў суаўтараў пісьменніка, які падзяліўся чымсьці вельмі запаветным…
- Вось гэта сюжэт! - сказаў задуменна Вася…
Вярталіся мы ў змярканні. Марныя спробы курсанта падоўжыць радасць творчых зносін скончыліся глухім маўчаннем пісьменніка, ненадоўга прыадчыніўшага сваю ракавіну ў асяроддзі, якое нагадала яму маладосць. Можа быць, ужо шкадуючы пра гэта, ён маўчаў на пярэдняй сядушцы побач з кіроўцам.
Хлопец, у надзеі пагаварыць з такім чалавекам, прапусціў сваю вячэру, паехаўшы нас праводзіць. Выйшаўшы з машыны на плошчы каля Дома афіцэраў, я і Васіль развіталіся з пісьменнікам. Не памятаю, ці пачуў ён нас.
Праз два ці тры гады маю ўвагу прыцягнула невялікая кніжка са знаёмым прозвішчам аўтара: Васіль Быкаў "Альпійская балада".
Стала зразумела, што сваю задумку пісьменнік выканаў. Выразнейшую і лепшую назву цяжка знайсці! Балада - гераічная і трагічная песня.
Аповесць чыталася на адным дыханні. А адразу ж за кнігай быў зняты фільм, які надоўга стаў любімым для гледачоў некалькіх пакаленняў. І зноў - у ім акцёр Станіслаў Любшын. А ў ролі імпэтнай звонкай італьянкі Джуліі запомнілася адна з лепшых акторак беларускага кіно Любоў Румянцава. Адразу ўсе дзяўчаты пачалі стрыгчыся "пад Джулію", хадзілі з канцлагерной "нулёўкай", якая адрастае. Сяя-тая з маіх равесніц дагэтуль не можа з ёй растацца. А што? Хораша!
Васіль Быкаў стаў вялікім пісьменнікам і гонарам савецкай літаратуры. Многія дакладныя назвы кніг перайшлі ў назвы аднайменных фільмаў. Творы перакладзены на многія мовы. Відаць, яго сапраўдная, мужчынская проза хвалюе людзей розных краін. Аўтар "Сотнікава", "Воўчай зграі", "Мёртвым не баліць" і іншых твораў ведаў вайсковыя нягоды, гераізм, здраду і іх кошт. Ён быў з тых нешматлікіх пісьменнікаў (Канстанцін Сіманаў, Васіль Гросман), якія паказалі непрыхарошаную праўду вайны з яе нялёгкай героікай, крывавай і цяжкай працай, дзе вырашаецца пытанне пра наяўнасць, адсутнасць ці абуджэнне сумлення ў душы чалавека. У творчасці В. Быкава вайна - гэта экстрэмальныя ўмовы, у якіх выяўляецца духоўная сталасць яго герояў...